I- GİRİŞ
Sosyal Güvenlik Kurumu 2015/10 sayılı Genelgesi’yle, prim teşviklerinden yararlanmış, ancak sonradan tercihlerini değiştirerek geriye doğru farklı teşviklerden yararlanmak isteyen işverenler açısından teşviklerden geriye doğru yararlanılmasının önünü, bazı istisnai durumlar dışında kapatmıştır.
Özellikle 4447 sayılı Kanun’a 6111 sayılı Kanun’la ilave edilen geçici 10. maddede öngörülen teşvikin, sigortalıların üst sınıra kadar olan brüt kazançları üzerinden veriliyor olması ve işveren hissesi prim tutarının tamamını karşılıyor olması nedeniyle, gerçekte gençlerin ve kadınların istihdamını artırmak, mesleki ve teknik eğitimi özendirmek amacıyla çıkartılan yasa, geriye doğru yararlanma talepleri nedeniyle amacı dışına kullanılmaya başladığından yapılan değişikliğin yerinde ve olumlu olduğu düşünülmektedir.
Diğer taraftan, bazı kesimler tarafından uygulamanın hukuka aykırı olduğu, Kanun’un verdiği hakkın genelgeyle geri alındığı yönünde yapılan eleştiriler nedeniyle bu yazımızda hem uygulamada yapılan değişikliğin yasal dayanaklarına, hem de uygulamanın yürürlüğe girdiği tarihten önce 05510 sayılı kanun numarasından iptal 06111 sayılı kanun numarasından asıl/ek nitelikte belge verilmiş olması halinde bu belgelerin ne şekilde işleme alınabileceği hususlarına yer verilmiştir.
II- UYGULAMADA YAPILAN DEĞİŞİKLİĞİN YASAL DAYANAĞI
Mevcut prim teşviklerinin yer aldığı kanun maddelerine bakıldığında, teşvikten yararlanılabilmesi için diğer şartların yanı sıra aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde Kuruma verilmesi şartının aranıldığı, ayrıca teşvikten yararlanılmasına ilişkin usul ve esasların da Kurumca veya Bakanlıkça belirleneceği hususunun şart koşulduğu görülecektir.
Nitekim 4447 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesinin;
- Beşinci fıkrasında, “İşveren hissesine ait primlerin Fondan karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak; 5510 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna vermesi şarttır.”
- On üçüncü fıkrasında, “Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir.”
hükmü yer almaktadır.
4447 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesinde yer alan bu hükümler çerçevesinde, her ne kadar 05510 sayılı kanun numaralı belge yasal süresi içinde verilmiş olsa dahi, Yasa’da yer alan bu şartlar dahilinde Kuruma yasal süresi geçirildikten sonra verilen 06111 sayılı kanun numaralı prim belgesi ile teşvikten geriye doğru yararlanılmasına Kurumca izin verilmemesinin hukuka aykırı olduğundan söz etmenin doğru bir yaklaşım olmadığı düşünülmektedir.
Dolayısıyla, Yasa’da yer alan “aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna vermesi şarttır” ve “usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir.” hükümleri dikkate alındığında, 2015/10 sayılı Genelge’nin hukuki dayanağının bulunduğu ve Kurumun bu düzenlemeyi yaparken kanun koyucunun usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir hükmünde yer alan yetkisini kullandığı görülecektir.
Ayrıca, geçici 10. maddede yer alan teşvikten 01.03.2011 tarihinden sonra işe giren sigortalılar için kimi zaman 3-4 yıl geçtikten sonra, kimi zaman sigortalı işten ayrıldıktan sonra yararlanılmak istenilmesinin, Yasa’nın amacı olan genç ve kadın istihdamının artırılmasına herhangi bir katkı sağlamayacağı da aşikardır.
III- GENELGENİN YAYIMLANDIĞI TARİHTEN ÖNCE KURUMA VERİLEN İPTAL VE 06111 SAYILI KANUN NUMARALI ASIL/EK BELGELER
2015/10 sayılı Genelge’nin diğer hususlar başlıklı bölümünde, bu Genelge hükümlerinin yayımı tarihi itibariyle yürürlüğe girdiği, Genelge’nin yayım tarihinden önce yapılan teşvik değişiklik talepleri hakkında bu Genelge hükümlerinin uygulanmayacağı açıklanmıştır.
Bu açıklamalar ışığında, bahse konu Genelge’nin 18.03.2015 tarihinde yayımlandığı dikkate alınarak, 17.03.2015 ve öncesindeki teşvik değişiklik talepleri ile ilgili Kuruma verilen iptal ve asıl/ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin işleme alınarak geriye doğru teşviklerden yararlanılmasına izin verilmek istenildiği, buna karşın Genelge’nin yayımlandığı 18.03.2015 ve sonrasındaki iptal ve asıl/ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin işleme alınmayarak geriye doğru yararlanma taleplerinin dikkate alınmayacağının ifade edilmek istenildiği düşünülmektedir.
Diğer taraftan, 17.03.2015 ve öncesinde Kuruma verilen teşvik değişiklik talepleri ile ilgili aylık prim ve hizmet belgelerinin işleme alınabilmesi için ilgili yasalarda öngörülen şartların sağlanmış olması gerekmektedir. Bu bağlamda, 4447 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesinde öngörülen teşvikten geriye doğru yararlanabilmek amacıyla 17.03.2015 ve öncesinde Kuruma 05510 sayılı kanun numarasından iptal 06111 sayılı kanun numarasından asıl/ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgeleri verilmiş ise söz konusu teşvikten yararlanılabilmesi için,
Sigortalılar yönünden;
- 01.03.2011 ila 31.12.2015 tarihleri arasında işe alınmış olması,
- 18 yaşından büyük olması,
- İşe alındığı tarihten önceki altı aylık dönemde Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olmaması,
- Fiilen çalışması,
- Söz konusu teşvikten daha önce yararlanılmamış bir sigortalı olması,
İşyerleri yönünden;
- İşyerinin özel sektör işverenlerine ait olması,
- Sigortalının, ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması,
- İşyerinden kaynaklanan yasal ödeme süresi geçmiş prim ve idari para cezası borcunun bulunmaması,
- Aylık prim ve hizmet belgelerinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na yasal süresi içinde verilmesi,
- Tahakkuk eden sigorta primlerinin yasal süresi içinde ödenmesi,
- Kayıt dışı sigortalı çalıştırıldığı yönünde bir tespitin bulunmaması,
şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Yeni işe alınan sigortalıların Kanun’da yer alan bu şartlara sahip olup olmadıkları ise işverenlerce e-Sigorta programlarında mevcut “4447/Geçici 10. Md. Sigortalı Giriş” ekranında yapılan tanımlama neticesinde belirlenmektedir.
Dolayısıyla, 2015/10 sayılı Genelge’nin yürürlüğe girdiği tarihten önce Kuruma verilen 05510 sayılı kanun numarasından iptal, 06111 sayılı kanun numarasından asıl/ek belgelerin işleme alınabilmesi için öncelikle 06111 sayılı Kanun numaralı asıl/ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalıların işverenler veya yetki verdiği kullanıcıları tarafından yukarıda belirtilen program vasıtasıyla sisteme tanımlanmış olması gerekmektedir.
06111 sayılı kanun numaralı aylık prim ve hizmet belgesindeki sigortalıların işverenlerce “4447/Geçici 10. Md. Sigortalı Giriş” ekranı vasıtasıyla sisteme tanımlanmamış olması veya tanımlanmış olmakla birlikte sigortalıların yararlanma süresinin sona ermiş olması halinde 06111 sayılı kanun numaralı belgenin işleme alınmasına izin verilmeyecektir.
Diğer taraftan, kağıt ortamında Kuruma verilen 06111 kanun numaralı asıl/ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin ilgili sosyal güvenlik merkezince işleme alınması sırasında, ortalama sigortalı sayısı haricindeki diğer kontroller belgenin işleme alınması sırasında işverence e-Sigorta kanalıyla yapılan tanımlamalar dikkate alınarak yapılırken, belgede kayıtlı sigortalılarının ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılmış olup olmadıkları tahakkuk ve hizmet kayıtlarının işleme alınmasının ardından hata listesinin çalıştırılması halinde tespit edilmektedir.
Bu bağlamda, 06111 sayılı Kanun numaralı aylık prim ve hizmet belgesinin işleme alınmasının ve hata listesinin çalıştırılmasının ardından ortalama sigortalı sayısına ilave olmadıkları halde 06111 sayılı kanun numaralı aylık prim ve hizmet belgesi ile bildirildiği tespit edilen sigortalılara ilişkin 06111 kanun numaralı aylık prim ve hizmet belgelerinin yeniden iptal edilerek, daha önceki işlemler neticesinde ortaya çıkmış;
- Fazla para, iade/mahsup edilmemiş ise bu sigortalılara ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin 05510 sayılı Kanun numarası seçilerek işleme alınması,
- Fazla para, iade/mahsup edilmiş ise bu sigortalılara ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin kanun numarası seçilmesizin işleme alınması ve fark primlerin gecikme zammı ile birlikte geri alınması
gerekecektir.
IV- GENELGE’NİN YAYIMLANDIĞI TARİHTEN SONRA PRİM TEŞVİKLERİNDEN GERİYE DOĞRU YARARLANILABİLECEK HALLER
2015/10 sayılı Genelge gereğince, işverenlerin iradeleri dışında, başka bir ifade ile işverenlerin kusurundan kaynaklanmayan nedenlerden dolayı;
- 5510 sayılı Kanun’un Ek-2. maddesinde öngörülen ve teşvik belgeli yatırım sahiplerine verilen prim teşvikinden,
- Araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik faaliyetlere ilişkin (5746 sayılı Kanun’da öngörülen) prim teşvikinden,
- Kültür yatırım ve girişimlerine yönelik (5225 sayılı Kanun’da öngörülen) prim teşvikinden
yararlanmaları gerekirken, ilgili sosyal güvenlik merkezince işyerinin sisteme tanımlanmamış olması veya teşvik belgeli yatırım sahiplerine Ek-2. maddede öngörülen teşvikten yararlanılabileceği hususunun bildirilmemiş olması veya bu işlemlerin süresi geçirildikten sonra yapılması nedeniyle, daha önce 05510 sayılı Kanun numarasından verilen aylık prim ve hizmet belgesine ilişkin olarak 17.03.2015 tarihinden sonra verilecek 25510/16322/26322/05746/15746/ 25225/55225 sayılı Kanun numaralarına ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin işleme alınması ve teşviklerden geriye doğru yararlanılması mümkün olacaktır.
V- SONUÇ
Sosyal Güvenlik Kurumu’nca çıkartılan 2015/10 sayılı Genelge’de, daha önce herhangi bir kanunda öngörülen prim teşvikinden yararlanmış işverenlerin, 18.03.2015 veya sonrası bir tarihte yararlandıkları teşvikten vazgeçerek farklı bir teşvikten yararlanmak istemeleri halinde, kendi kusurlarından kaynaklanmayan nedenler hariç olmak üzere bu taleplerin kabul edilmeyeceği açıklanmıştır.
Bu bağlamda, aylık prim ve hizmet belgelerini daha önce 05510 sayılı kanun numarasını seçmek suretiyle düzenleyip beş puanlık prim indiriminden yararlandıktan sonra, 18.03.2015 veya sonraki bir tarihte 4447 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesinde öngörülen teşvikten yararlanmak amacıyla 05510 sayılı kanun numarasından iptal, 06111 sayılı Kanun numarasından asıl/ek nitelikte aylık prim ve hizmet belgesi düzenleyen işverenlerin bu belgeleri işleme alınmayacaktır.
Uygulamada yapılan bu değişikliğin bazı kesimlerce dava konusu edileceği ifade edilmektedir. Ancak uygulama dava konusu edilmeden önce, geçici 10. maddede teşvikten yararlanabilmek için kanun koyucunun aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde Kuruma verilmiş olması şartını aradığını, ayrıca yine kanun koyucunun, Bakanlığa teşvikten yararlanılmasına ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisini verdiği hususunu da dikkate almaları, dolayısıyla yapılan değişikliğin yasal dayanağının bulunduğu hususunu göz önüne almaları, ayrıca 01.03.2011 tarihinden sonra işe giren sigortalılar için kimi zaman 3-4 yıl geçtikten sonra, kimi zaman sigortalı işten ayrıldıktan sonra yararlanılmak istenilmesinin, yasanın amacına uygun olmadığını dikkate almaları yerinde olacaktır.
* Sosyal Güvenlik Kurumu İşverenler Daire Başkanlığı, Şube Müdürü
