DeepSeek hem Çin’deki bir elektronik-iletişim şirketi; hem de açık kaynaklı bir akıllı zekâ programı... İkisinin de kurucusu Çinli bir mühendis: Liang Wenfeng…
DeepSeek ve kurucusu 2025 başında Batı borsalarında sert bir şoku tetikleyerek aniden ün kazandı. Liang Wenfeng ile Temmuz 2024’te Çin’de yapılan bir söyleşinin1 bazı bölümlerini bu yazıda okurlarıma aktaracağım. İlgilenenlere özgün kaynağın tümünü tavsiye ederim.
Batı’da DeepSeek’in ciddi bir finansal risk olarak algılanması Ocak 2025’te gerçekleşti. Pek bilinmeyen bu Çin şirketi, DeepSeek-R1 olarak adlandırdığı bir açık zekâ modelini (ayrıntılı bir teknik açıklama ile birlikte) satışa sundu. DeepSeek-R1, Google, Microsoft gibi dev ABD şirketlerinin benzer ürünleriyle aynı nitelikteydi. Fiyatı ise bunların 1/30’u, sadece otuzda biri… Bu uçurum, maliyet farklarından kaynaklanıyordu.
Kısa dönemdeki sonuç, borsalarda Batı teknoloji firmalarının hisse senetlerinde trilyon doları aşkın fiyat çöküntüsü oldu. Bu olaya dönük Batı’daki değerlendirmeleri bu yazıda incelemeyeceğim. “Muhalif” çevrelerden üç yazarın Ocak 2025 tarihli yazılarına2 referans vermekle yetineceğim. Benzerlerinin bugünlerde artması beklenir.
Wikipedia’dan öğreniyoruz ki Liang Wenfeng Çin’in Guangdong Eyaleti’ndeki bir köyde, ilkokul öğretmeni bir çiftin çocuğu olarak 1985’te hayata geldi. Lisans ve yüksek eğitimini aynı eyaletteki Zhejiang Üniversitesi’nde elektronik iletişim mühendisi olarak tamamladı.
Liang’ın üniversiteden mezuniyeti Batı ekonomilerindeki 2008-2009 finansal krizi ile eş-zamanlıdır. Liang, sınıf arkadaşlarıyla ortaklaşa bir yatırım danışmanlığı şirketi kuruyor. Finansal varlık fiyatlarını yapay zekâ (YZ) yöntemleriyle öngörmeye odaklanan bu girişim, 2019’da High Flyer şirketine dönüşüyor. High Flyer, 2023’te ilk YZ programını DeepSeek-V2 adıyla Çin’de pazarlayacak; şirketin adını da DeepSeek olarak değiştirecektir.
Aşağıda bazı bölümleri aktarılan söyleşinin yapıldığı tarihte DeepSeek-V2 modeli Çin’de satışa sunulmuş, özellikle rakip konumdaki Alibaba gibi önde gelen Çin teknoloji şirketlerinde tedirginliklere yol açmıştı.
Aşağıda aktardığım söyleşiyi An Yong yönetiyor.
 Temmuz 2024’ta Liang Wenfeng (sağda) ile söyleşi. Solda An Yong. |
An Yong: DeepSeek-V2 modeli piyasaya sürüldü ve derhal bir fiyat savaşını tetikledi. Size “piyasa bozguncusu” diyenler var.
Liang Wenfeng: Bozguncu olmak istemiyorduk; rastlantılar üst üste geldi.
An Yong: Gelişmeler sizi şaşırtı mı?
Liang Wenfeng: Çok şaşırdık. Fiyat tespitinin bu kadar duyarlı bir sorun olacağını beklemiyorduk. Sadece maliyetleri hesaplarız ve fiyatları ona göre tespit ederiz. Zararına satış yapmayız; aşırı kâr peşinde de değiliz. Fiyatlarımız maliyetlere ılımlı bir kâr eklentisi ile oluşur; o kadar…
An Yong: Beş gün sonra Alibaba, Baidu, Tencent sizi izledi. Dışarıdan bir gözlemci, fiyat indirimlerini müşteri yakalama taktiği olarak görüyor. Ne dersiniz?
Liang Wenfeng: Ana hedefimiz “müşteri yakalamak” değil. Fiyatları iki nedenle indirdik. Bir sonraki kuşak modellerini araştırdığımız için maliyetlerimiz düştü. İkinci olarak da yapay zekâ hizmet ve olanaklarına herkesin ulaşmasını istiyoruz.
An Yong: Çinli şirketleri çoğu hem modeller, hem de uygulamalar üzerinde çalışıyor. İnternet dünyasındaki yaygın görüşe göre icat3dünyasında ABD öncüdür; Çin ise uygulamalarda… DeepSeek’in araştırmaya odaklanmasını nasıl açıklıyorsunuz?
Liang Wenfeng: Şu anda bizim için en önemli şey küresel icatlara, yeniliklere katılmaktır. Yıllar boyunca Çin şirketleri dış dünyadaki teknolojik yeniliklere ayak uydurdu; onları uygulamalar içinde parasallaştırdı. Artık hedefimiz, hızlı kârları kovalamak değil; teknoloji sınırlarını genişleterek ekosistemin büyümesini sağlamaktır.
Ekonomik gelişme ile Çin’in başkalarının eteğine takılmayı aşacağını, yararlanan değil, katkı yapan konuma geçeceğini düşünüyoruz. Son otuz yılın IT devriminin temel teknoloji icatlarına sınırlı katkımız oldu. Daha iyi donanım ve yazılımın “gökten düşmesi” için 18 ay beklemeye alıştık. Aslında bu fark, Batı’nın sürüklediği teknoloji kuşaklarının yoğun çabalarının sonucudur.
An Yong: DeepSeek-V2 Silikon Vadisi’ndekileri niçin şaşırttı?
Liang Wenfeng: Şaşkınlıkları Çin’den bir şirketin sadece bir izleyici değil, yenilikçi olarak oyunlarına katılmasından kaynaklandı. Çinli şirketlerin çoğu izleyici role alışkındır.
An Yong: Çin’de saf icada odaklanmak bir fantezi olarak görülmüyor mu? Büyük model inşası sermaye-yoğundur; şirketler önce pazarlayarak araştırmaya kaynak ayırmak zorundadır.
Liang Wenfeng: İcat, elbette pahalı bir süreçtir. Ama mevcut teknolojilere uyumla yetinmemiz Çin’in bir önceki gelişme aşamasıyla sınırlıydı. Bugün Çin’in ekonomisi ve ByteDance, Tencent gibi dev şirketlerin kârları küresel olarak anlamlı boyutlardadır. Sermayede değil, özgüvende; icatlar için örgütlenmede eksiğimiz var. Otuz yıl boyunca kârlılık icat arayışının önüne geçti. İcat, meraka, yaratıcı tutkuya gereksinim duyar. Eski alışkanlıkların kurbanı olduk; ama bu dönemi aşıyoruz.
An Yong: Fakat Deep Seek kâr izlemeyen bir araştırma laboratuvarı değil, bir ticarî kuruluştur. Mayıs’taki YZ modelinin mimarîsinde yaptığınız gibi açık kaynaklı bulgularınızı rakipleriniz derhal kopyalarsa ne yapabilirsiniz?
Liang Wenfeng: Kapalı modeller de kopyalanabiliyor. Gerçek güvencemiz ekibimizin gelişmesi, bilgi birikimimiz, yenilikçi bir kültürü yeşertmemizde yatıyor. Açık kaynak kültürel bir tutumdur; ticarîlik dışındadır. Takip edilmek, izlenmek de ödüldür. İzleyenlere vermek ise onurdur; yetenekleri cezbeder.
An Yong: Temel YZ araştırmalarını küçümseyen, yapay genel zekâ (YGZ veya AGI) gibi çalışmaları kazanç getirmediği için gereksiz bulan; piyasalara öncelik veren görüşleri nasıl karşılıyorsunuz?
Liang Wenfeng: Bunlar kısa vadeli kârlılık için geçerlidir. Kârlılıkta en istikrarlı ABD şirketleri, uzun dönemli Ar-Ge ile inşa edilmiş teknoloji devleridir.
An Yong: Ne var ki YZ söz konusu olduğunda sadece teknik liderlik arayışı yeterli değildir; DeepSeek’in daha kapsamlı hedefi nedir?
Liang Wenfeng: Çin’in ebediyen bir “izleyici” olarak kalamayacağına inanıyoruz. YZ konusunda Çin ile Amerika arasında bir veya iki yıllık bir mesafe olduğu söylenir; ama gerçek açıklık özgünlük ile taklit arasındaki farktır. Bu durum değişmezse Çin, daima izleyici kalacaktır. Bu mahkûmiyeti değiştirecek seçenekler araştırılmalıdır.
An Yong: Rivayete göre Deep Seek-V2’nin inşasında “bazı esrarengiz sihirbazları” kullanmışsınız. Kimdir bunlar?
Liang Wenfeng: Seçkin üniversitelerin taze mezunları, doktora adayları, “internler”, bir-iki yıllık deneyimi olan genç yetenekler; o kadar… V2 tümüyle yerli yeteneklerin eseridir.
An Yong: Bu tür yaratıcılık yatay örgütlenme biçiminizle de bağlantılı olabilir. Ofisinizde kapılar iki-yönlü açılır-kapanır türdenmiş. Tepeden yönetim izlemiyorsunuz.
Liang Wenfeng: DeepSeek tümüyle alttan örgütlenmeyi sürdürüyor. Doğal bir işbölümü oluşuyor. Herkes kendine özgü deneyimini, fikirlerini katıyor. Güçlüklerle karşılaşanlar başkalarına danışır. Potansiyel taşıyan bir fikir oluştuğunda tepeden kaynak tahsis ederiz.
An Yong: DeepSeek’in geleneksel olmayan ölçütlerle istisnaî yetenekleri bulduğu söyleniyor.
Liang Wenfeng: Tutku ve merak daima öncelik taşıyor. Araştırma iştahı parasal ölçütlerin önünde yer almalıdır.
An Yong: Yapay Genel Zekâ (YGZ/AGI) kaç yılda gerçekleşecek?
Liang Wenfeng: İki, beş veya on yılda; ama biz yaşarken…
Liang, YGZ güzergâhında üç dayanağa ayrıca işaret ediyor: (a). Matematik ve şifreleme; (b). “Multimodality”, yani YZ’nin gerçek hayatla iletişimi; (c) Doğal lisan. İnsanî hayatta zorunlu olduğu için…
“Interview with Deepseek Founder: We’re Done Following. It’s Time to Lead”, The China Academy, 27 Ocak 2025
Yanis Varoufakis, “Cloud Capital vs AI: DeepSeek, Capitalism, Technofeudalism, and the New Cold War”; Michael Roberts, “AI going DeepSeek”; Ben Norton, “China’s Shocking DeepSeek AI Pops US Big Tech Monopoly Bubble”
“İcat” kavramını burada “innovation” karşılığı olarak kullanıyorum. Özellikle tartışılan alanda “yenilik” sözcüğünde ısrar, anlamı tam olarak yansıtmaz; Türkçeyi yoksullaştırır.
