Karl Marx, ‘18 Brumaire’de, Hegel’in Napolyon Bonaparte ile Louis Bonaparte’ı karşılaştırmasını kendine has diliyle eleştirirken şöyle der: “Hegel, bir yerde, şöyle bir gözlemde bulunur: Bütün büyük tarihsel olaylar ve kişiler, hemen hemen iki kez yinelenir. Hegel eklemeyi unutmuş: İlkinde trajedi, ikincisinde komedi olarak.”
Şu anda trajikomedi izliyoruz: 2010 referandumundaki anayasal histeri nüksetmeye başladı. AKP’nin iktidarını konsolide ederken kullanıp rafa kaldırdığı “kullanışlı budalaları”, sol liberal ve liberal hukukçu ve siyaset bilimcileri büyük bir coşkuyla “kurucu norm” ve “toplumsal sözleşme” arayışı için sıraya girdi.
Oldubittiye getirilmiş bir yeni anayasayla toplumsal uzlaşmanın sağlanacağına ve demokratik kurumsal işleyişin her alanda yerleşiklik kazanacağına dair 2010’da yapılan propaganda, benzer söylemlerle bir kez daha karşımızda.
İktidarın ve liberal yazar-çizerlerin bilinçli şekilde oluşturduğu demokratikleşme beklentilerinin aksine, anayasa metinleri, hakim ideolojik yapının ve hakim üretim ilişkilerinin normatif ifadesidir.
Anayasa metinlerinin sadece hukuksal ve bürokratik düzenlemelerle bir toplum sözleşmesine dönüşmesi mümkün değildir. Bu kesimlerin yeni anayasa tartışmalarını ısrarla hukuk tartışmasına çekmeleri bundandır. Siyasi iktidarda kimin bulunduğuna, devlet biçiminin yapısına, iktidarı oluşturan sınıf (sermaye) kompozisyonuna ve uygulanan iktisadi programın hangi sınıfları ezdiğine göre bu sözleşmede (anayasada) hangi sınıfın daha fazla temsil edileceği de belirlenir.
Marx, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı’da hukukun hakim üretim ilişkilerinden bağımsız olmadığını, her üretim biçiminin kendine ait hukuk kurumlarını ve yönetim tipini yarattığını yazmıştı. Üretim ilişkileri sadece iktisadi alanla sınırlı olmayan, bir toplumun yapıtaşlarını şekillendiren ilişki biçimleridir. Tam da bu nedenle anayasa metinleri, hakim sınıfın (yani büyük burjuvazinin) siyasi egemenliğinin koordinat sistemleridir.
Maurice Duverger’nin “başkanlık monokrasisi” dediği, muhalefetin “Saray rejimi” olarak nitelendirdiği yürütmenin fiilen merkezileşmesi sürecini hukuksal suretine kavuşturarak başkanlık sisteminin kodifikasyonunu somutlaştıracak, sermayenin ihtiyaçlarına doğrudan cevap verecek bir yönetim organizasyonu tamamlanmaktadır.
Tamamlanmaktadır, çünkü 1982 Anayasası’nın parlamenter yapısına yama atılarak oluşturulan başkanlık rejimi, idarenin eylem ve işlemlerinde pürüzlere yol açmaya devam ediyor. Cumhurbaşkanı kararnamelerinin yine cumhurbaşkanı kararnameleriyle değiştirilmesi, iktidarın eylemlerinin pek çok durumda Anayasa’ya aykırı oluşu, muhalefetin bunları sıklıkla Anayasa Mahkemesine taşıması, Anayasa Mahkemesi ile yürütmenin karşı karşıya gelmesi gibi olayların önüne geçmek için tam başkanlık sistemine uygun bir merkezileşmeye ihtiyaç var.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eylül 2024’te gerçekleştirdiği ABD ziyareti sonrası başlattığı “iç cephe” stratejisi kapsamında çok sayıda merkezileşme düzenlemesi yapıldı. Örneğin ocak 2025’te TBMM’ye getirilen torba yasayla, Devlet Denetleme Kurulunun yetkilerini artıran yasal düzenlemede her kademedeki kamu görevlisini görevden uzaklaştırma yetkisi getirildi.
14 Mayıs’taki grup toplantısında ise İstanbul Büyükşehir Belediyesine yönelik operasyon üzerinden mahalli idareleri birer devlet dairesine çevirecek yeni düzenlemenin sinyali verildi. “Yeni bir belediye yönetimi statüsüne ihtiyaç vardır,” diyen Erdoğan, “Belediyelere kamudan tahsis edilen ve kendi topladıkları mali kaynakların daha etkin denetimi için, bir tarafı yerel dinamiklere, diğer tarafı ilgili merkezi kurumlara dayanan yeni bir yapı kurulmalıdır” sözleriyle yürütmenin mutlaklaştırılacağını ifade etti. Kamuoyuna yansıyan bilgilere göre belediyelerin düzenlediği ihalelerde, kentsel dönüşüm projelerinde ve bütçelerinde merkezi idare tam yetkili olacak.
Bu düzenlemenin bir özelliği de geçmiş seçimlerde muhalefetin kazandığı belediyeler dışında, bir sonraki seçimde tekrar kazanmaları ihtimaline karşı önleyici tedbir olması. Yeni çözüm süreci kapsamında kayyım uygulamasına gidilmeden CHP’li ve DEM Parti’li yerel yönetimlerin tüm faaliyetleri üzerinde tam denetim sağlamak hedefleniyor.
Yürütmenin hem fiilen hem de hukuken mutlak merkezileşmesi, yeni anayasa çerçevesinde anlamlı hale gelmektedir. Bölgesel ve ulusal ölçekte farklı çıkarların birleşiminden oluşan “iç cephe” stratejisinin de bağıtlanması gerekmektedir. Çünkü eylül 2024’ten başlayan, yeni çözüm sürecinden 19 Mart operasyonlarına uzanan tüm gelişmeler Türkiye’de yeni tarihsel blok oluşumunun sancılarıdır. Erdoğan’ın siyasi rakiplerinin susturulması, belediyelere kayyım atanması, yükselen öğrenci hareketinin bastırılmaya çalışılması, TÜSİAD ve TÜRKONFED yöneticilerine yönelik yargı süreci, büyük sermayenin para ve faiz politikalarından yakınması, Vestel’deki işçi kıyımına gerekçe gösterilen şirketlerin kâr marjlarındaki daralmanın hızlanması, sanayi reformu ve yeni tip üretim modeline geçilmesi talebi gibi gelişmeler yeni tarihsel blok sancılarının semptomlarıdır.
Yeni anayasa, Erdoğan’ın başkanlık süresini uzatmasının yanında, Türkiye egemen sınıflarının bu sancıları azaltmaya yönelik yöntem arayışlarından biridir. 24 Ocak iktisadi programı ve bunu hayata geçiren 12 Eylül darbesinden sonraki süreç nasıl yeni anayasayla bağıtlandıysa, “iç cephe” stratejisinin de tarafları bağıtlayan bir metne ihtiyacı var.
Başkanlık monokrasisini mutlaklaştıran ve sermayenin ihtiyaçlarına göre hazırlanacağı ortada olan yeni anayasanın emekçi halka yararı değil, zararı olacaktır. 2010 referandumunda “statükoyla mücadele”, “vesayetle mücadele” sloganlarıyla, “yetmez ama evet” kampanyalarıyla makyajlanan tahribatı hatırlamak yeterlidir.
