Covid-19 salgını yol açtığı insani trajedi yanında, teknoloji dünyası ile olan ilişkimizi de yeniden şekillendirdi. Mayalanan birçok teknolojik yenilik yaşamımıza girerken, adeta kasetin ileri sarması gibi kendimizi önemli bir teknolojik değişimin içinde bulduk. Bir yandan teknolojinin olanakları ile ufkumuz genişlerken, bir yandan da büyük teknoloji şirketlerinin cebimizdeki son kuruşa dahi göz dikme alışkanlıklarının değişmediğin gözlemledik. Bilgilerimize ulaşarak tüm mahremiyetimize girme emellerinin, “krizi fırsata çevirme” dürtüsüyle yeni boyutlar aldığını fark etmeye başladık. Böyle bir kırılma noktasında öne çıkan teknolojik trendleri özetlemenin önümüzdeki dönemin tartışmaları açısından yararlı olabileceğini düşündük.
1 ) Jeopolitik mücadelenin temel ekseni teknoloji haline geliyor. ABD’nin “teknolojik Soğuk Savaş” diye de nitelenen Çin’in yükselişinin önünü kesme gayretinde, öncelikle “5 göz” adını verdiği Anglo-Sakson ülkeleriyle ittifak kurduğu gözleniyor. Yarıiletkenler teknolojisinde her iki ülkenin de Tayvan ve Güney Kore’ye bağımlı olması; çığır açan 5-G uygulamalarında en ileri noktada bulunan Çinli Huawei’i, şebekelerin döşenmesi faaliyetinde İsveçli Ericsson ve Finli Nokia’nın izlemesi benzeri örnekler, önümüzdeki dönemde teknoloji ile uluslararası ilişkilerin iç içe gireceğinin habercisi.
2 ) “Gözetim devleti” diye de adlandırılan, devletlerin yurttaşlarını izleme, denetleme, gerek duyduğunda cezalandırma kapasitesi artıyor. Salgının meşrulaştırıcı etkisiyle otoriter devletler bu kuşatmayı kalıcılaştırmayı planlıyor. Aynı şekilde büyük teknoloji şirketleri de yurttaşları “büyük veri ye” malzeme sunmaları için yakından izlemeye alıyor. Otoriter-baskıcı devletler ile teknoloji devleri arasındaki işbirliği tehlikeli biçimde yaygınlaşıyor.
3 ) Bu dönemde aşı ve ilaç çalışmaları nedeniyle ilaç firmaları ve online alışveriş sayesinde ciroları artan perakende zincirleri yanında, teknoloji şirketlerinin de özellikle evden çalışmanın yaygınlaşmasıyla güçlerini arttırmaları dikkat çekiyor. Piyasa değeri yükselen dev teknoloji şirketlerinin Amazon (401 milyar dolar), Microsoft (270 milyar dolar), Apple (219 milyar dolar), Tesla (108 milyar dolar), Facebook (86 milyar dolar) bu güçlerini lobi faaliyetlerini yoğunlaştırmak, siyasi süreçlere müdahalelerini sıklaştırmak, imajlarını aklamak için seferber edeceklerini tahmin etmek zor görünmüyor.
4 ) Silikon Vadisi’nin Facebook, Amazon, Apple, Netflix, Google ve Microsoft gibi popüler teknoloji şirketlerinin Fair Tax Mark adlı bir Britanyalı kuruluşa göre, 2010-2019 arası 101.9 milyar dolar vergi kaçırdıkları açıklandı. Bu şirketler vergilerini büyük ölçüde ABD’de öderken (örneğin Facebook yüzde 92, Google yüzde 88 oranında) ciro ve karlarının çoğunu Amerika dışında gerçekleştiriyorlar. Teknoloji yarışında oldukça gerilerde kalan AB ülkelerinin çok uluslu teknoloji platformlarına “dijital vergi” uygulama çabaları da sürekli ABD’nin engellemeleriyle karşılaşıyor.
5 ) Covid-19 salgınının yarattığı ekonomik çalkantı birçok şirketin nakit akışlarının bozulmasını, bu süreçten güçlenerek çıkan şirketlerin hedefi haline gelmesine yol açtı. Daha önce organik ürünler zinciri Whole Foods’u satın alan Amazon’un sürücüsüz araba Zoox’u ele geçirme girişimi bu kapsamda değerlendirilebilir. Marksist literatürden aşina olduğumuz “devalorizasyon”, ardından sermayenin aşırı yoğunlaşması, büyüklerin küçükleri yutması olguları bir kez daha devreye giriyor.
6) Dijital uçurum bu süreçte derinleşti. Teknolojik gelişmelerin gerisinde kalan devletler ve şirketler coronavirüs salgınının bedelini daha ağır ödüyorlar. Özellikle eğitim alanında internet altyapısı, bilgisayar donanımı yetersiz, özellikle çok çocuklu yoksul ailelere mensup öğrenciler eğitim olanaklarının tamamen dışında kaldılar. Bu gerçeğin önümüzdeki dönemlerde ağır sınıfsal ve toplumsal yansımalarına tanık olacağız.
7 ) Salgın sürecinde uzaktan çalışmaya daha elverişli özellikle mühendis, öğretim üyesi, finansçı, bilgisayar programcısı gibi meslek sahipleri işlerine devam ettiler, gelirlerinde de belirgin bir eksilme olmadı. ABD’de işlerin yüzde 40’ının uzaktan çalışmaya yatkın olduğu; eğitim düzeyi, gelir düzeyi arttıkça bu olasılığın da yükseldiği görülüyor. Kadınlar erkeklere, Asya kökenliler ve beyazların siyahlara kıyasla tele çalışma olanaklarının daha fazla olduğunu araştırmalar gösteriyor.
8 ) Covid-19 döneminde internet erişiminin aynı sağlık, eğitim gibi her yurttaşa parasız, eşit ve kaliteli olarak sunulması gereken bir kamusal hizmet kabul edilmesinin gerekli olduğu daha açık biçimde görüldü. Nasıl özelleştirilmesi halinde kamu ulaşımı, posta dağıtımı hizmetleri uzak yerleşimlere uzanmıyorsa, aynı durumun internet ağlarında da geçerli olduğu görülüyor. Somut bir örnekte daha özelleştirme zihniyetinin insan ihtiyaçlarını hiçe sayan, karı kutsayan gerçek yüzü ortaya çıkıyor.
9 ) Online alışverişlerin yaygınlaşmasıyla daha gelişkin ve çekici siteleri bulunan büyük alışveriş platformlarının egemenliği pekişti. Özellikle yerel marketler ve küçük esnaflar bu dönmemde büyük zarar gördüler. Alışveriş alışkanlıklarının değişmesiyle, zaten piyasa güçleri nedeniyle fiyat kırmaya ve promosyonlar geliştirmeye daha yatkın büyük zincirlerin pazar paylarının artması, yerel işletmelerin tasfiyeye uğraması beklenebilir.
10 ) Uzun zamandır tartışması süren insan emeğinin yerine robotların ve yapay zekânın ikame edilmesi planının uygulanması için yeni bir fırsat doğdu. Emek kesiminden gelecek tepkilerin sokağa çıkma koşullarının ortadan kalkmasıyla etkisizleştiği; virüs taşımayan, virüsten etkilenmeyen “üretim faktörü” imajının robotların ve insansız hava araçlarının devreye sokulması için yeni bir fırsat kapısı açtığı söylenebilir. Muhtemelen ekonomik krizin derinleşmesi, işten çıkarmaların yaygınlaşmasıyla hayat “normale” dönmeye başladığında robotlaşmanın daha belirgin biçimde yerleşeceği tahmin edilebilir.
https://www.birgun.net/haber/10-maddede-covid-19-doneminde-teknolojik-trendler-305637
