EKONOMİDE GELİŞMELER (I)

Not: Bu çalışma tamamen dış kaynaklar kullanılarak yapılmıştır. 2016 yılı ve daha sonrası için genel bir derlemedir. Diğer kaynaklar da dikkate alınarak daha da faydalı bir hale getirmek mümkündür. Yazı uzun olduğu için iki bölüm halinde okuyucularımızı bilgisine sunulmuştur.

EKONOMİDE GELİŞMELER (I)

            Dünya ekonomisi 2015 yılında beklentileri tam olarak karşılamamıştır. Önemli kırılganlıklar da yaşanmamıştır. Ancak 2015 yılının son aylarında ve özellikle Aralık 2015 ayı içerisinde alınan bazı kararlar, küresel ekonominin geleceği bakımından dikkat çekmiştir.

            2016 yılına girmeden küresel ölçekte alınan bu kararlar ve özellikle ABD MB/FED faiz arttırma kararı, geleceğe yönelik bir değerlendirme yapma ihtiyacını zorunlu kılmıştır[1].

            Bu noktadan yola çıkarak yaptığımız araştırmalar, dünyadaki mevcut ekonomi ve finans düzeninde önemli değişiklikler yapıldığını ya da yapılma arzusu olduğunu ortaya koymuştur.

            Bu değişiklikler ile birlikte II. Dünya Savaşı sonrasında kurgulanan ekonomik düzen de önemli ölçüde değişmiş olacak ve belki de yeni bir küresel ekonomik düzene geçilmiş olacaktır[2].

            2015 yılı içerisinde alınan kararlar ya da geleceğe yönelik girişimler:

            1.Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Konferansı (Nairobi/Kenya, 15-19 Aralık 2015):

            Nairobi’de düzenlene konferansta gelişmiş ülkelerin istekleri ağır basmış gibi görülmektedir[3]. Konferansta öne çıkan konular aşağıda sıralanmıştır:

            Doha konferansında alınan kararlara onay veren ya da bu kararlara atıfta bulunan bir anlayış öne çıkmamıştır[4].

            Tarımsal ürünlerin ihracatına verilen destek/teşvik uygulamalarının terk edilmesi istikametinde bir anlayış öne çıkmıştır[5].

            Bir ve kapsamlı (ülkeler için bağlayıcı olan) ticaret anlaşması yerine iki (ya da çok taraflı (bölgesel) anlaşmalar da yapılabileceği anlayışı ağır basmıştır.

            Bu şekilde özellikle gelişmiş ülkelerin, küresel ölçekte ekonominin ve ticaretin şekillendirilmesi bakımından yeni ve bölgesel uygulamalar yapabilmesine de imkan sağlanmıştır.      

            2.Çin Para Biriminin (Yuan/Ren Min Bi), “Özel Çekme Hakkı (ÖÇH) Sepeti” Kapsamına Alınması (30 Kasım 2015):

            ÖÇH/SDR, dolar ve altın rezervlerinin genişleyen uluslararası ticaret hacmini destekleme konusunda yetersiz kalması üzerine 1969 yılında tesis edilmiştir[6]. Halen varlık sepeti içerisinde 4 ülkenin (ABD, AB, İngiltere, Japonya) para birimi (Dolar, Avro, Pound, Yen) yer almaktadır.

            Çin 6 ay süren bir müzakere ve uluslararası ikna süreci sonrasında bu ayrıcalıklı alana girmeyi başarmıştır. Ancak, Yuan Kasım 2016 ayından önce işlem görmeyecektir.

            Çin’in 40 yıl süren ekonomi/finans alanındaki reform çabalarının bu sonuca gelinmesinde önemli bir katkı sağladığı düşünülmektedir. UPF/IMF nezdinde Yuan (Ren Min Bi) artık dönüştürülebilir (convertible) ve serbest kullanılabilir (freely usable) para birimidir.

            Yuan’ın ÖÇH/SDR sepetine dahil olması ile birlikte buradaki varlık hacminin kısa sürede %10-11 oranında artabileceği düşünülmektedir.

            Bu şekilde giderek artan uluslararası ticaret hacminin varlık ihtiyacı da gelecek yıllara sari olarak daha rahat şekilde karşılanmış olacaktır.

            Çin ekonomisinin büyüklüğü dikkate alındığında ÖÇH/SDR sepetine dahil olan para miktarının nicelik bakımından şimdilik çok önemli olmadığı düşünülebilir. Orta ve uzun vadede konunun nasıl bir şekil alacağını ise zaman gösterecektir. Ancak, Çin para biriminin buraya dahil edilmesine ABD tarafından onay verilmesi (veto yetkisinin kullanılmaması) aynı zamanda ABD tarafının Çin’e önem verdiğinin bir işareti olarak düşünülmektedir.

            3.2010 IMF Reform Paketi’nin ABD Kongresi Tarafından Onaylanması (18 Aralık 2015):

            Reform paketinin onaylanması için ABD tarafının ikna edilmesi IMF bakımından önemli bir başarı olmuştur[7].

            Yukarıda da açıklandığı gibi özellikle UPF/IMF varlık sepetindeki hacmin uluslararası ticaret/finans ihtiyacını karşılayamaması ve yükselen ekonomilerin de yönetimde söz/pay sahibi olma arzuları bir reform ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.

            ABD tarafından 2010 yılında hazırlanan reform paketine geride kalan 5 yıl içerisinde onay verilmemesi uluslararası alanda yeni arayışların gündeme gelmesine neden olmuştur.

            Küresel ekonominin ağırlık merkezinin Asya-Pasifik bölgesine kaymış olması, öncelikle bu bölgede ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanmasını zorunlu kılmıştır. Ortaya çıkan ihtiyacın karşılanmasına yönelik olarak Asya Altyapı ve Yatırım Bankası kurulmuştur. Bankanın kurulmuş olması dikkate alınması gereken önemli ve bölgesel bir girişimdir[8].

            Reform paketinin onaylanmasını müteakip aralarında Türkiye’nin de bulunduğu yükselen ekonomilerin IMF bünyesindeki etkinliklerinin artabileceği düşünülmektedir[9].

            UPF/IMF Başkanı onay sonrasında yaptığı açıklamada aşağıdaki hususlara dikkat çekmiştir[10]:

            -UPF/IMF öz kaynaklarında artış sağlanacaktır (2 kat artış öngörülmektedir).

            -Kriz noktalarına daha etkin şekilde müdahale edilebilecektir.

            -Küresel ekonomide etkinliği giderek artan yükselen/gelişen ülkeler, UPF/İMF yönetiminde daha iyi temsil edilebileceklerdir.

            Reform paketine ABD tarafından onay verilmesi, aynı zamanda UPF/IMF bünyesinde gelecek yıllara sari olarak ihtiyaçlara cevap verecek ve rekabet edebilecek seviyede yeni bir yapılanmanın da önünü açmış olmaktadır.

            4.Atlantik Ticaret ve Yatırım İşbirliği Anlaşması (ATYİA):

            ABD ve AB arasında halen devam etmekte olan görüşmelerin maksadı, Atlantik Okyanusu’nun iki tarafındaki ülkeler topluluklarının gümrük vergilerinin ve mevzuatının yeniden düzenlenmesi suretiyle birbirlerinin pazarlarına girebilme imkanlarını kolaylaştırmaktır[11].

            Bu sayede gelir seviyesi de yüksek olan bu iki topluluk (NAFTA ve AB) arasında yeni bir ekonomik bölge tesis edilmesi de mümkün olabilecektir.

            Bir açıklamaya göre anlaşmanın her yıl İngiltere ekonomisine 15 milyar dolar, ABD ekonomisine 120 milyar dolar ve AB ekonomisine de 150 milyar dolar katkı sağlayabileceği ifade edilmiştir[12].

            Görüşmeler “karşılıklı olarak pazarlara nüfuz”, “ortak mevzuat çalışmaları” ve “ticari usuller” olmak üzere 3 başlık altında halen devam etmektedir[13].

            Görüşmelere başkanlık eden yetkililer, 2015 yılı içerisinde önemli aşamaların geride kaldığını ifade etmişlerdir. Ancak, taraflar aynı zamanda da ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi, stratejik işbirliğinin güçlendirilmesi, ortak değerlerin savunulması bakımından 2016 yılında görüşmelerin hızlandırılması suretiyle büyük ve kapsamlı bir anlaşma noktasına ulaşılma konusunda tam bir mutabakat içerisinde bulunduklarını açıklanmıştır[14].

            2011 yılında her iki tarafın mutabakatı ile başlayan görüşmelerin daha da gecikmesine meydan verilmeden ve 2016 yılındaki ABD başkanlık seçimi öncesinde tamamlanabileceği düşünülmektedir.

            Anlaşma sağlandıktan sonra yürürlüğe girmeden önce AB tarafında, anlaşmanın Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu tarafından kabul görmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Anlaşma daha sonra 28 üye ülke parlamentolarında da onaya sunulacaktır.

            ABD tarafında ise; anlaşmanın Kongre tarafından onaylanması yeterli olacaktır. ABD bakımından özellikle başkanlık seçimi öncesinde bir sorun yaşanmayacağı düşünülmektedir. ABD dış temsilciliklerinin ise, 28 AB üyesi ülke nezdinde kamuoyu oluşturma çalışmaları ile olası sorunları aşma gayreti içerisinde oldukları/olacakları düşünülmektedir.

            Onay sürecinin sona ermesi ile birlikte hayata geçirilecek Atlantik Ticaret ve Yatırım Antlaşması (ATYİA) ile Atlantik’in her iki sahilinde yeni, büyük ve varlık değeri yüksek bir ekonomik bölge tesis edilmiş olacaktır.

            5.Pasifik İşbirliği Anlaşması (PİA) (11 Aralık 2015):

            ABD, doğal olarak coğrafyanın kendisine sağladığı imkanları en iyi şekilde değerlendirmek arzusundadır.

            Bu nedenle de bir yandan Atlantik karşı sahili ile (AB) bir ekonomik işbirliği (belki de bütünleşme) girişimini sürdürürken, diğer yandan da Pasifik karşı sahilinde belli ülkeler ile bir yeni serbest ekonomik bölge tesis etme gayreti içerisindedir.

            Her iki istikametteki bu girişimlerinin diğer önemli bir boyutu da hiç kuşkusuz güvenliktir. Pasifik İşbirliği Antlaşması çalışmalarının ABD tarafından ifade edilen maksadında; anlaşmanın ABD tarafının bu hayati bölgeye yönelik taahhütlerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacağı, bölgedeki muhatapları ve müttefikleri ile işbirliği zeminin gelişmesine katkı sağlayacağı ifade edilmiştir[15].

            Anlaşma kapsamında, şimdilik ABD ve 11 diğer ülke bulunmaktadır[16]. Anlaşma ile Amerikalı girişimciler, çiftçiler ve küçük ölçekli işletmeler (KOBİ), (haksız rekabete maruz kalan) ürünlerini üzerindeki 18.000 vergi ve diğer gümrük sınırlamaları olmadan

11 diğer ülkede pazara sunma imkanı bulabileceklerdir.

            Anlaşmaya imza koyan 12 ülkenin ticaret bakanları “bunun 21. yüzyıl için küresel boyutta ticari kuralları yeniden düzenleyen ve ticareti liberalleştiren en kapsamlı anlaşma olduğunu” ifade etmişlerdir.

            Anlaşmanın, dünya ticaretinin %40 kadarı ile ilgili kurallara düzenleme getireceği beklenmektedir[17].

            Anlaşma, aynı zamanda Çin’in Asya-Pasifik bölgesindeki giderek büyüyen hakim durumuna karşı çıkış anlamı taşımaktadır. Her ne kadar Çin bu işbirliğine katılma için davet edilse de; anlaşma kapsamındaki kısıtlamaların kendi finansal ve ekonomik düzenini etkileyeceği endişesi ile anlaşmaya katılmaya karşı çıkmıştır.

            Anlaşma, ülke meclislerinde onaylandıktan sonra işlerlik kazanacaktır.

                                                                                  Av. Reha Taşkesen

                                                                                   Ankara, 08.01.2015

Birinci bölümün sonudur.