DEVLETİN YAPILANMASI İÇİN YENİ BİR ÖNERİ

Osmanlı yönetimi sivil bürokrasisi 19.yüzyılda batılı büyük güçlerin de teşviki ve yönlendirmesiyle, modernleşme yönünde birçok yenilik ve reform çalışması yapmıştır. En önemlileri şunlardır.

1839 Tanzimat Fermanı.

1856 Islahat Fermanı

1876 Anayasa ilanı ve Meşrutiyet.

1908 Anayasa’nın tekrar ilanı ve 2. Meşrutiyet.

1923 Türkiye Cumhuriyeti ve devrimleri.

Osmanlı aydınları, sivil ve askeri bürokrasisi yapmış oldukları reformları, toplumsal değişimi ve dönüşümü gerçekleştirmek için değil, merkezi devlet yönetimini daha güçlü bir hale getirip taşra vilayetlerini daha sıkı bir kontrol ve denetim altında tutabilmek için hayata geçirmişlerdir. 

23 Nisan 1920 yılında Ankara’da toplanmış olan Büyük Millet Meclisi ve Mustafa Kemal önderliğinde kazanılmış olan özgürlük,  bağımsızlık  ve  egemenlik  savaşı sonunda düşman işgalinden kurtarılan Trakya ve Anadolu toprakları üzerinde modern bir “Ulus Devlet” kurmak ve bu coğrafyada  toplanmış olan Osmanlı Müslüman Tebaasından yeni bir Türk Ulusu ve çağdaş bir toplum yaratmak için kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti, bu amaç doğrultusunda devrim niteliğinde bir dizi reformu süratle hayata geçirmiştir. 

Cumhuriyet yönetimi yeni modern devletin idari yapısını oluştururken doğal olarak Osmanlı Yönetiminden devir alınan mevcut idari altyapıdan yararlanmıştır. Osmanlı yönetiminin mevcut idari yapısı 1864 yılında ilan edilmiş olan Vilayet Nizamnamesi ile düzenlenmiştir. 

Bu nizamnameye göre ülkenin idari yapısı, Vilayet, Sancak=Liva=Kaza, Nahiye ve Köy adı altında dört (4) idari birim olarak tanımlanmış ve sınıflandırılmıştır. Vilayetlerde, yerli eşraf ve ayanlar ile gayrı müslim cemaatlerin temsilcilerinden oluşan bir Meclis-i İdare kurulmuş, ancak bütün yetkiler merkezden tayin edilmiş olan Vali ve Kaymakam gibi devlet memurlarının elinde toplanmıştır. İdare Meclisi ise bir danışma meclisinden ileri gidememiştir. 

Meclis-i Belediyye adı altında yerel sorunları çözmek ve halka hizmet üretmek amacıyla kurulmuş olan kurum da tümüyle İdare Meclisindeki tayin edilmiş devlet memurlarının yönetimi ve sıkı denetimi altında sadece yürütme işleriyle yükümlü bir hale getirilmiştir.

Vilayet merkezlerinde kurulmuş olan bu idari yapı, daha küçük ölçeklerde Sancak-Liva ve Kazalarda da aynı şekilde uygulanmıştır. Nahiyelerde ise, bütün yetkiler, merkez tarafından tayin edilmiş olan Nahiye Müdürü’nde toplanmıştır. 

Özet olarak Vilayet Nizamnamesi ile, seçilmiş yerel temsilcilerin hiçbir karar alma ve uygulama yetkisine sahip olmadığını, her şeyin merkez tarafından tayin edilmiş olan devlet memurlarının yetkisinde olduğu bir düzen kurulmuştur. 

Cumhuriyet yönetimi bu idari yapıyı aynen devam ettirmiş sadece isimlerinde bazı değişiklikler yapmıştır. Vilayetin adı İl, Liva ve Kazalar İlçe, Nahiye ise Belde olmuş, İl’in başına Vali, İlçede Kaymakam, Nahiyede Nahiye Müdürü Merkezi devlet yönetiminin temsilcileri, en yüksek mülki amir sıfatıyla bütün yetkileri ellerinde toplamışlardır. 

Başlangıçta 67 olan il sayısı, zaman içerisinde siyasi ve askeri mülahazalarla 81’e çıkarılmıştır. AKP-RTE iktidarında, Büyükşehir Belediyeleri uygulamasıyla, otuz ilin yönetimi değiştirilmiş, köyler mahalle yapılarak, Büyükşehir Belediyelerinin etkinlik alanları çok genişletilirken yönetimleri ise daha da merkezileştirilmiştir. 

İlke olarak vatandaşlara ve onların seçmiş oldukları yerel yönetimlere güvenmeyen, her şeyin merkezden yönetildiği, yerel yönetimlerin imkanları ve yetkilerinin daraltıldığı ve çalışmalarının neredeyse imkansız hale getirildiği, çok ağır işleyen, esnek olmayan ve bütün bu verimsizliğe rağmen çok pahalıya mal olan bir idari yapı oluşmuştur. 

Yeni bir Toplumsal Sözleşme arayışlarının gündeme geldiği toplumsal felç, ayrışma ve ekonomik çöküş günlerinde Osmanlı kalıntısı olan mevcut idari ve siyasi yapının da tartışılmaya açılması gerekmektedir. Yerel halkın iradesini yansıtan, seçilmiş yöneticilerin ve kurumların özgürce daha dinamik, daha etkin ve verimli çalışabilecekleri yeni bir anlayış ile yeni bir idari ve siyasi yapının yasal altyapısı oluşturulmalıdır. 

Türkiye’nin AKP-RTE yönetiminin son on yılında oluşan üç toplum kesimi ve üç bölge gerçeğini de göz önünde bulundurarak, idari altyapı 81 ilden 22 Büyük il anlayışı ile yeniden oluşturulmalıdır. Büyük illerin oluşturulmasında sadece coğrafi yakınlık değil, bölgelerin tarihsel geçmiş ortak yaşamları, benzer dünya görüşleriyle yaşama biçimleri, ekonomik, toplumsal ve kültürel çekim merkezleri olmaları da göz önünde bulundurulmalıdır. 

Kendilerini çoğunlukla, cumhuriyetçi, modern, seküler ve demokrat olarak tanımlayan 40,5 milyon vatandaş, Türkiye’nin batısındaki 23 ilde yaşamaktadır. Batı Türkiye Bölgesi, mevcut 23 il yerine 8 Büyük İl çevresinde yeniden yapılandırılmalıdır. 

Kendilerini çoğunlukla dindar, muhafazakar ve milliyetçi olarak tanımlayan 20,5 milyon vatandaş İç Anadolu ve Karadeniz Bölgesindeki 30 ilde yaşamaktadır. Bu bölge de 7 Büyük İl çevresinde toplanarak yeniden yapılandırılmalıdır.

Güney ve Doğu Anadolu Bölgesinde ise, kendilerini çoğunlukla dindar, muhafazakar ve seküler Kürt olarak tanımlayan 22,5 milyon vatandaş yaşamaktadır. Bu bölgede bulunan 28 il ise 7 Büyük İl çevresinde toplanarak, yeniden yapılandırılmalıdır. 

Hazırlanacak olan, İlçe Belediye Meclisleri, Büyük İl Yerel Meclislerine ait yeni yasa, AK’nin önerdiği Yerinden Yönetim Özerklik Şartı’na uygun, Merkezi devlet yönetiminin yerel yönetimler üzerindeki vesayeti, baskıyı kaldıran, denetimini sınırlayan bir anlayış ile ve yerel yönetimlerin görüş ve değerlendirmelerini de göz önünde bulundurarak, yeni hazırlanacak Toplumsal Sözleşmenin tamamlayıcı unsuru olmalıdır.

AKP-RTE iktidarının tek adam yönetimi anlayışı içinde, tümüyle yetkisiz ve etkisiz hale getirilmiş olan T.B.M.M.’nin yasama, yargı ve yürütme erklerine tekrar sahip olabilmesi için çoğulcu parlamenter sistemin güçlendirilmesi ve etkin hale getirilebilmesi için, seçilmiş yüzeli (150) senatörden oluşan bir Cumhuriyet Senatosu da oluşturulmalı ve siyasi yapımız da 21.yy şartlarında yeniden yapılandırılmalıdır. 

Ek’te üç bölgede 22 Büyük İl yapısının idari ve siyasi yapısı ile makro ekonomik göstergeleri TÜİK 2018 verileriyle sunulmuştur.