Birçok yanılgıyı sonlandırmak için, İngiliz Anayasası’nın ne demek olduğunu, altyapısını nelerin oluşturduğunu bu makalede sizinle paylaşacağım.
Türk Anayasası’nın aksine İngiliz Anayasası, tamamı bir belgeden oluşan ve tamamı yazılı olan bir anayasa değildir.
Dünyanın çoğunun aksine İngiltere, Kanada, Yeni Zelanda ve İsrail gibi az sayıda ülke için bunu söylemek mümkün.
Parlamento veya Hükümet Tarafından Çıkarılan Yasalar
Türkiye’den de bildiğimiz üzere, İngiltere’de de hükümet ve parlamento yasa çıkarma yetkisine sahiptir.
Mesela, “Representation of the People Act 1918” kararı Parlamento’dan geçirilerek, mülkü olsun veya olmasın 21 yaşındaki erkeklere oy kullanma hakkı verilmiştir. Kadınlar ise aynı hak için 1928’e kadar bir başka yasanın çıkmasını beklemişlerdir.
Temel Anayasal Belgeler
Magna Carta (Büyük Sözleşme) bunlardan birisidir. 1215’ten bu yana İngiliz Anayasası’nın temel taşını oluşturmaktadır. Hukukun herkes için geçerli olduğunu (buna o zamanki Kral, bugünkü Kraliçe de dahildir), her bireyin kendisinin üstünde hak sahibi olduğunu ve adil yargılanma hakkı olduğunu belirtir.
Mahkeme Kararları
Türk hukukuna nazaran, yasanın yorumu tartışma konusu olduğunda, daha önce alınmış üst mahkeme kararları alt mahkemeleri bağladığı ve uygulamada zorunlu kıldığı için İngiliz hukukunda yargıç sadece kanunu uygulamaz aynı zamanda ona şekil ve yön verir.
Anayasal Gelenekler
Bu gelenekler zaman içinde oluşup, hükümetin, Parlamento’nun ve de Kraliçe’nin bazı durumlarda nasıl hareket etmesi gerektiğini söyler.
İlginçtir, ne zaman bir yasa tasarısı Parlamento’dan geçse, sembolik bile olsa yasalaşması için kraliyetin onayını alması lazımdır. Bu bir İngiliz anayasal gelenektir.
Bu geleneklerin bazıları günümüzde yazıya dökülmüştür (bkz. “The Cabinet Manual”).
Mesela, İngiltere’de her bakan, hükümetin verdiği kararlardan sorumludur; bireysel olarak karara katılmasa bile. Bu geleneğe göre, eğer bir bakan kabineden farklı hareket etmek istiyorsa istifasını vermelidir. Bu prensip, zaman zaman rafa kaldırılmıştır. Mesela 2016’da Avrupa Birliği’nden çıkış referandumunda, bakanların istedikleri tarafı tutup oy kullanabilecekleri hükümet tarafından açıklanmıştır.
Anayasal Çalışmalar
Bazı anayasal çalışmalar, anayasal gelenekleri ve Anayasa’nın felsefi değerlerini açıklar.
Bu konuda, İngiltere’de çokça söz edilen A. V. Dicey’nin eserleri [bkz. A. V. Dicey, “Introduction to the Study of the Law of the Constitution (1885)”] günümüzde hâlâ Anayasa’ya rehberlik etmektedir. Kendisi hukukun üstünlüğü, yargının gücü ve İngiliz Anayasası’nın tamamının yazılı olmamasının önemini dile getirmiştir.
Avrupa Birliği Yasaları ve Mahkeme Kararları
31 Aralık 2020’ye kadar Avrupa Birliği kanunları ve Avrupa Birliği mahkemelerinin kararları İngiliz Anayasası’nın bir parçasıdır. O zamana kadar, ne zaman İngiliz kanunları Avrupa kanunları ve kararları ile çelişkiye düşse, İngiliz mahkemeleri Avrupa yasalarına ve kararlarına öncelik vermekle ve gerekirse İngiliz kanunlarını uygulamamakla yükümlüdür.
İngiltere, ilk defa kendi parlamentosundan “European Communities Act 1972” adlı yasayı geçirerek geçmişteki ve gelecekteki Avrupa Birliği yasalarını ve kararlarını kendi yasaları ve kararları haline getirmiştir. Daha sonra da bu kanunu Brexit referandumu sonucu Avrupa Birliği’nden çıkma kararı alınması üzerine yürüklükten kaldırmış olsa da etkisi birkaç istisna ile 31 Aralık’a kadar uzatılmıştır [bkz. “The European Union (Withdrawal Agreement) Act 2020”].
Antlaşmalar
Uluslararası antlaşmalar İngiliz Anayasası’nda önemli bir rol oynar. Hatta bazen Parlamento kararıyla yasalaşır. Mesela, İngiltere 1950 yılında imzalayıp 1951 yılında onayladığı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni 1998 yılında bir Parlamento kararıyla yasalaştırmıştır.
“Royal Prerogrative”
Royal Prerogrative, kraliyetin yazılı olmayan hakları ve ayrıcalıklarıdır. Bütün güçleri elinde tutan monarşi, zamanla güçlerini Parlamento’ya ve hükümete devretmiştir. Ancak sayısı geçmişe göre bir hayli azalan kraliyetin ayrıcalıkları ve hakları, günümüze kadar gelmiştir. Geriye kalan bütün haklara bugün “Royal Prerogrative” ismi verilmiştir.
Örnek vermek gerekirse, kraliyetin hâlâ dış ilişkilerde birçok yetkisi vardır. Kraliçe bir başka ülkeye savaş açma ve barış yapma hakkını elinde tutar ve uluslararası antlaşmaları yapar.
Bunun dışında, herhangi bir hükümlüye af çıkarma hakkına sahiptir.
Bunlar gibi birçok yetki, hükümet ve başbakan tarafından Kraliçe adına uygulanır.
İngiliz Anayasası bilinenin aksine hem yazılı hem yazılı olmayan hem yargıçlar hem hükümet hem parlamenterler tarafından hem Avrupa Hukuku hem İngiliz Hukuku hem de uluslararası antlaşmaların bir arada olduğu birçok kaynağı içeren bir anayasadır.
